Niebezpieczna pogoda - cz. 1.

W końcu nadeszła letnia pogoda, temperatura niemal z dnia na dzień podskoczyła do magicznej granicy 30 °C, a nawet ją przekroczyła. Do tego doszły gwałtowne opady z gradobiciem włącznie oraz z wyładowaniami. Niestety, prace w takich warunkach mogą być niebezpieczne dla pracownika, a przepisy bhp takie niebezpieczeństwa również uwzględniają.

Na początek przyjrzyjmy się, czy też spróbujmy sami sobie wyobrazić, jakie niebezpieczeństwa mogą być związane z letnimi warunkami pogodowymi. Na pewno będzie to działanie wysokiej temperatury czyli zagrożenie udarami cieplnymi czy nasileniem objawów związanych ze schorzeniami serca, a u pracowników pracujących na przestrzeni otwartej (na dworze jak mawiają ślązacy, albo na polu jak mawiają krakusy) również udary słoneczne oraz poparzenia promieniowaniem słonecznym. Z burzami są związane wyładowania (zagrożenie porażenia piorunem), silne opady deszczu (zagrożenia utopieniem, związane ze śliską mokrą nawierzchnią), oraz porywisty wiatr, najczęściej poprzedzający burzę szkwał (zagrożenie przewróceniem człowieka, zrzuceniem jego lub przedmiotów z wysokości).

Jak pracodawca powinien w takich przypadkach przeciwdziałać? Przypatrzmy się poszczególnym zjawiskom.

Wysoka temperatura.

Najprostszym środkiem zapobiegawczym jest ochłodzenie w dowolny sposób. W pomieszczeniach zamkniętych będzie to np. zamontowanie urządzeń klimatyzacyjnych (przy czym należy uważać by temperatura w klimatyzowanym pomieszczeniu nie odbiegała znacznie od temperatury otoczenia, gdyż pracownicy mogą się po prostu łatwo przeziębić co może doprowadzić do absencji chorobowej - specjaliści zalecają by różnica temperatur nie była większa niż cztery, pięć °C).

Najprostszym środkiem łagodzącym skutki przebywania w wysokiej temperaturze jest stosowanie napojów chłodzących. Obowiązkowo takie napoje musi dostarczyć pracodawca gdy temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekroczy 25 °C. (dla pracujących na przestrzeni otwartej), a także wtedy gdy wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) przekroczy 25 °C, albo też niezależnie od temperatury przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet (§ 4 rozporządzenia w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów). Jak stwierdzić kiedy temperatura otoczenia przekracza 25 °C nie muszę chyba wyjaśniać; określenie wielkości wydatku energetycznego najlepiej zlecić wyspecjalizowanej firmie w przypadkach gdy pracownicy wykonują ciężkie prace fizyczne w postaci kopania łopatą, przenoszenia ciężkich przedmiotów przez znaczną część zmiany roboczej, wchodzenia na wysokość, częstego schylania się itp. Pozostaje tajemniczy wskaźnik WBGT.

Żeby określić wskaźnik obciążenia termicznego WBGT należy zmierzyć temperaturę powietrza, temperaturę wilgotną w miejscu pracy oraz, dla prac na przestrzeni otwartej, temperaturę poczernionej kuli w miejscu pracy. Temperatura powietrza nie stwarza problemu, ale reszta? Są wprawdzie specjalne mierniki współczynnika WBGT, w USA wskaźnik ten podają serwisy meteorologiczne (dla prac w pełnym słońcu), ale czy dla kilku/kilkunastu dni upału jest potrzebny zakup specjalnego miernika? Jeśli kogoś stać, bądź pracownicy pracują w podwyższonej temperaturze cały rok (np. w hucie szkła, w kuźni), to ma to sens. Ale jeśli pracownik sporadycznie jest narażony na wysoką temperaturę - tylko w czasie letnich ekstremalnych upałów? Są pewne metody uproszczone, które proponuję zastosować, i sądzę, że stosującego taką metodę pracodawcy nikt nie będzie próbował piętnować w jakikolwiek sposób. Wszak lepiej zrobić coś niż nie robić nic.

Są serwisy, które proponują pewne uproszczenie w określaniu wskaźnika WBGT. Otóż zależy on głównie od temperatury otoczenia (którą zmierzyć łatwo) oraz wilgotności. Nawet najprostsze elektroniczne stacje pogodowe podają temperaturę i wilgotność, i kosztują już od kilkudziesięciu złotych. Tak odczytane dwie wartości można wrzucić do któregoś z internetowych kalkulatorów (np. http://www.climatechip.org/heat-stress-index-calculation) i już mamy przybliżoną wartość WBGT (u mnie w domu w trakcie pisania tego artykułu jest 29,6 °C i 46% wilgotności, co daje WBGT=23,32 °C). Taką wartość można porównać z wartościami dopuszczalnymi określonymi w Rozporządzeniu MPiPS z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy:

Przy WBGT przekraczającym 33 °C wszelka praca powinna być wstrzymana! Nie dotyczy to ew. akcji ratunkowych.

Tutaj uwaga. Praca lekka to praca w pozycji siedzącej lub stojącej z wykorzystaniem dłoni, np. pisanie na komputerze, maszynie, szycie ręczne, wiercenie otworów. Praca średnio ciężka to praca siedząca lub stojąca z wykorzystaniem całych rąk, ramienia i tułowia, ramienia i nogi, np. wbijanie gwoździ, kucie mechaniczne, kierowanie pojazdem, zbieranie owoców, ciągnięcie lekkich wózków. Praca ciężka to praca intensywna z wykorzystaniem ramion i tułowia, np. kucie ręczne, kopanie, piłowanie, ręczne koszenie, chodzenie z prędkością ok. 6 km/h. Praca bardzo ciężka to intensywna praca z wykorzystaniem całego ciała jak np. intensywne kopanie łopatą, przerzucanie materiałów, noszenie ciężkich przedmiotów, szybkie chodzenie, wchodzenie po drainach, schodach. (Na podstawie: B. Rączkowski, "BHP w praktyce".)

No i fajnie. Wiemy, że przy WBGT=23,3 °C pracownik nie może wykonywać pracy bardzo ciężkiej, a niezaaklimatyzowany w środowisku gorącym nawet pracy ciężkiej. Ale co z tego wynika, co z taką wiedzą począć? Odesłać pracownika do domu? Niekoniecznie. W USA, a i też w niektórych państwach EU, jest proponowane inne wyjście, które znajdziemy również na stronie Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (OSHA) - chodzi o odpowiednie skrócenie czasu pracy, co przy pewnym dostosowaniu do wartości WBGT podanych w naszym powyżej cytowanym rozporządzeniu powinno przybrać następującą postać:

Dane te są przyjęte dla lekkiego letniego ubrania. W przypadku pełnego ubrania roboczego należy dopuszczalny WBGT skorygować o -2 °C, przy grubym ubraniu (np. spawacza) o -4 °C, a dla ubrania nieprzepuszczającego powietrza (np. kombinezon wodoodporny) o -6 °C.

Warto też wiedzieć, że w całym tym WBGT chodzi o to, by temperatura ciała pracownika nie przekroczyła temperatury 38 °C, czyli nie nastąpiło przegrzanie i nie doszło do udaru cieplnego.

W następnej części artykułu dotyczącego zagrożeń związanych z letnią pogodą zajmę się promieniowanem słonecznym, wyładowaniami atmosferycznymi, opadami deszczu i wiatrem.

Życzę jednocześnie, by pogoda dla pracujących tego lata była słoneczna ale nie upalna
Krzysztof Koterba

Nowości strony obserwuj na: